สัมปะยุตตะ ปัจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด เพราะอาศัยกุศลธรรม กุศลธรรมย่อมเกิดขึ้นด้วย
เครื่องสนับสนุนที่เป็นเหตุ เกิดพร้อมกันแล้วดับพร้อมกัน ประกอบด้วย
ขันธ์ ๔ ขันธ์ไม่มีรูปปรากฏภายนอก
ถ้าเวทนาแลสัญญาเกิดขึ้น สังขารแลวิญญาณ ก็เกิดขึ้นด้วย
สังขารแลวิญญาณเกิดขึ้น เวทนาแลสัญญาก็เกิดขึ้นด้วย
- เวทนา คือ การเสวยอารมณ์ความรู้สึกเป็นสุข เป็นทุกข์หรือ
ไม่ทุกข์ไม่สุข
- สัญญา คือ ความได้หมายรู้ จำรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส
- สังขาร คือ ความคิด ความมีเจตนาดีบ้าง
ชั่วบ้าง (เจตสิก ๕๒ ดวง)
- วิญญาณ คือ ความรับรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
(จิต ๘๙ หรือ ๑๒๑ ดวง)
(รูป คือ ร่างกายอันสงเคราะห์ด้วยธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม
ประชุมเป็นกายพร้อมทั้งรูปที่อาศัยธาตุทั้ง ๔ ปรากฏ เช่น
ความเป็นหญิง ความเป็นชาย)
วิปปะยุตตะ ปัจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด มีรูป ย่อมเป็นปัจจัยแห่งธรรมที่ไม่มีรูป ธรรมที่ไม่มีรูป
ย่อมเป็นปัจจัยแห่งธรรมมีรูป
อัตถิ ปัจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด เพราะอาศัยกายอันประกอบด้วย ดิน น้ำ ไฟ ลม
มีเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นปัจจัยซึ่งกันและกันตั้งอยู่ได้ ๑ ปีบ้าง
๑๐ ปีบ้าง ๕๐ ปีบ้าง ๑๐๐ ปีบ้าง ก็เสื่อมสลายไป (ตาย) อันจัดเป็นบุคคล
เจ้ามารยา ให้มหาชนเหลวไหล ย่อมสำแดงรูปไม่จริงให้เป็นของจริง
ล่อใจเป็นสตรีบุรุษ ติดพันอยู่ในสมมุติ แน่นหนา หลงรัก หลงชัง ต้องบริหาร
ด้วยผ้านุ่งห่ม อาหาร ที่อยู่อาศัย ยารักษาโรค ด้วยกรัชกายต้องบำบัดเวทนา
ทั้ง ๔ ด้วยเปลี่ยนอิริยาบทยืน เดิน นั่งนอน พักผ่อนแก้เมื่อยขบ ไม่รู้จบรู้สิ้นนี้
นัตถิ ปัจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด จิตและเจตสิกดับไปในขณะกระชั้นชิด ย่อมเป็นปัจจัย
แห่งธรรมที่จิตและเจตสิกเกิดขึ้นเฉพาะหน้า อันว่าเป็นจิตและเจตสิก คือ
- จิต คือ ธรรมชาติที่เป็นรูปรับและส่งผลของเจตสิก ให้เกิดกรรม
ทั้งกลางคืนและกลางวัน ภพนี้และภพหน้ามีจำนวน ๘๙ ดวง (๑๒๑ ดวง)
- เจตสิก คือ ธรรมชาติที่เป็นรูปส่งและรับประกอบกับจิต ส่วนดี
เรียกว่า กุศล ส่วนชั่วเรียกว่า อกุศล เป็นกลาง ๆ ไม่ดีไม่ชั่วเรียกว่า
อัพพยากฤต มี ๕๒ ดวง
วิคะตะ ปัจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด จิตแลเจตสิกย่อมพ้นไปหมดไป ในขณะกระชั้นชิด
ที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้าโดยฐานะ
อะวิคะตะ ปุจจะโย,
ธรรมทั้งหลายเหล่าใด เป็นเครื่องสนับสนุนที่ไม่ปราศจาก ไม่พ้นไป หมด
ไปของธรรมชาติที่รู้อารมณ์ (จิตเจตสิก) ตามสภาพความนึกคิด เข้าประกอบ
กับอาการเกิด ความโลภ ความโกรธ ความหลง เมตตา สติ ปัญญา ดังนี้.
จบพระอภิธรรม ๗ คัมภีร์
..........................................................
คัดลอกจาก....หนังสือธรรมานุสรณ์
ทำวัตร สวดมนต์ ธรรมภาวนา
วัดถ้ำแฝด ต.เขาน้อย อ.ท่าม่วง จ.กาญจนบุรี
